قنفذ چه کسی بود؟
قنفذ (نام کامل: قنفذ بن عمیر بن جدعان تیمی) یکی از شخصیت‌های تاریخی دوران صدر اسلام بود که عمدتاً در منابع شیعی به عنوان غلام (برده آزادشده) عمر بن خطاب (خلیفه دوم) شناخته می‌شود. برخی منابع او را غلام ابوبکر نیز دانسته‌اند. نام “قنفذ” در عربی به معنای “جوجه‌تیغی” یا “خارپشت” است و او از قبیله تیم (قبیله ابوبکر) بود.
نقش قنفذ در حمله به خانه حضرت فاطمه زهرا
طبق روایات شیعی، قنفذ در رویداد حمله به خانه حضرت فاطمه زهرا (س) در سال ۱۱ هجری قمری (پس از رحلت پیامبر اسلام) نقش کلیدی داشت. این رویداد مربوط به تلاش برای گرفتن بیعت از امام علی (ع) برای خلافت ابوبکر است:
- عمر بن خطاب، قنفذ را به خانه امام علی (ع) فرستاد تا او را برای بیعت به مسجد بیاورد. اگر مقاومت می‌کرد، دستور جمع‌آوری هیزم دور خانه و آتش زدن آن را داد.
- طبق گزارش‌هایی از منابع مانند کتاب سلیم بن قیس هلالی و بحارالانوار، قنفذ در درگیری با حضرت فاطمه (س) که برای دفاع از شوهرش میان او و مهاجمان قرار گرفته بود، با تازیانه یا غلاف شمشیر به بازوی ایشان ضربه زد. این ضربه منجر به شکستگی پهلوی حضرت و سقط جنین ایشان (محسن بن علی) شد.
- امام علی (ع) در روایتی علت بخشش مالیات قنفذ توسط عمر (به مدت سه سال) را قدردانی از این ضربه توصیف کرده و گفته که اثر آن تا پایان عمر حضرت فاطمه بر بازوی ایشان باقی مانده بود.
سرنوشت قنفذ
- عمر، قنفذ را مدتی به عنوان والی مکه منصوب کرد و از او حمایت مالی و سیاسی می‌کرد.
- زمان دقیق مرگ قنفذ در منابع مشخص نیست، اما گزارش‌های دیگری از نقش او در رویدادهای بعدی وجود ندارد.
این روایات عمدتاً از منابع شیعی مانند دلائل الإمامه، الاحتجاج و امالی صدوق نقل شده و در منابع سنی کمتر به آن پرداخته شده یا انکار می‌گردد. قنفذ در ادبیات شیعی نماد خشونت و مخالفت با اهل بیت است و اغلب مورد لعن قرار می‌گیرد.
تعداد افرادی که به خانه حضرت زهرا (س) حمله کردند
تعداد دقیق مهاجمان به خانه حضرت فاطمه زهرا (س) در رویداد “هجوم به بیت فاطمه(س) “ (سال ۱۱ هجری، پس از سقیفه) در منابع تاریخی ثابت و واحد نیست و بسته به منبع (شیعی یا سنی) و روایت متفاوت است. هیچ منبع معتبری عدد دقیق و قطعی (مثلاً ۱۰ یا ۱۵ نفر) ذکر نکرده، بلکه از “گروهی”، “جماعتی” یا “چندین نفر” سخن می‌گوید.
منابع شیعی
| منبع | توصیف تعداد مهاجمان | جزئیات |
|---|---|---|
| کتاب سلیم بن قیس هلالی (قدیمی‌ترین منبع شیعی) | “جماعتی” از قریش و انصار | عمر، قنفذ، خالد بن ولید، عبدالرحمن بن عوف و چند نفر دیگر. نام حداقل ۵ نفر ذکر شده، اما کل گروه بیشتر است. |
| الاحتجاج (طبرسی) | “گروهی” با عمر | قنفذ، خالد بن ولید، عبدالرحمن بن عوف، مغیره بن شعبه و چند نفر دیگر. حداقل ۶–۷ نفر نام‌دار. |
| دلائل الإمامه (محمد بن جریر طبری شیعی) | “جمعی” با هیزم | عمر در رأس، قنفذ، خالد بن ولید، و گروهی از صحابه. تعداد دقیق نیست. |
| بحارالانوار (مجلسی) | “عده‌ای” با سلاح و هیزم | نقل از منابع متعدد: حداقل ۱۰ نفر نام‌دار (عمر، قنفذ، خالد، مغیره، عبدالرحمن، سالم، اسید بن حضیر و …) |
آیا مغیره در حمله به خانه حضرت زهرا (س) بود؟
| منبع | حضور مغیره؟ |
|---|---|
| منابع شیعی (سلیم بن قیس، دلائل الإمامه) | ✅ بله – جزو مهاجمان با عمر و قنفذ |
| منابع سنی (طبری، ابن قتیبه، بخاری) | ❌ خیر – نام او نیامده |
