مستطیع بودن برای حج به چه معناست؟

استطاعت به‌معنای توانایی انسان برای سفر به مکه و انجام‌دادن مناسک حج. به‌فتوای فقیهان، حج زمانی بر انسان واجب می‌شود که استطاعت داشته باشد. استطاعت در چهار زمینهٔ مالی، امنیت، سلامت بدنی و زمان مطرح است.

استطاعت مالی یعنی توانایی پرداخت هزینه‌های سفر به مکه و همچنین هزینه تأمین مخارج کسانی که خرجشان برعهده فرد است. منظور از استطاعت به‌لحاظ امنیت، امنیت مالی و جانی و آبرویی در طول سفر و اقامت در مکه است. استطاعت بدنی به توانایی جسمیِ به‌جا آوردن اعمال حج می‌گویند. استطاعت زمانی نیز به‌معنای داشتن زمان کافی برای سفر به مکه و انجام‌دادن حج است.

معنای حج چیست؟

حجّ در لغت به معنی قصد به شیء معظم است و در شرع مقدس اسلام اراده و قصد مکلف به بیت الله الحرام با اوصاف مخصوص در زمان مخصوص و با شرائط بالخصوص را می‌باشد.

گروهی از مفسرین اسلامی حج را ‹‹قصد خانه خدا کردن برای انجام مناسک و اعمالی خاص در سرزمین خانه خدا›› تعریف کرده اند و برخی دیگر حج را اسمی برای مجموعه مناسکی ‌اند که در مشاعری خاص ( منا، مشعر، عرفات) انجام می شود و در واقع حج در این معنی تنها قصد خانه خدا کردن نیست. با صرف نظر از اشکالات تعریف اول و دوم در سومین تعریف، برخی حج را قصد خانه خدا کردن و به جا آوردن اعمالی خاص در مشاعری خاص تعریف کرده‌اند.
در این تعریف هم ‹‹قصد›› آمده، هم ‹‹انجام اعمال›› و هم قید ‹‹مشاعر خاص›› که این تعریف کامل‌تر و جامع‌تر به نظر می‌رسد.

حج بر چه کسانی واجب است؟

حج زیارت کردن خانه‌ی خدا و انجام اعمالی است که در آنجا به جا آورده می شود و در تمام عمر بر کسی که این شرط را دارا باشد، یک مرتبه واجب می‌شود و آن شرایط عبارتند از:

۱ـ بالغ باشد.

۲ـ عاقل و آزاد باشد.

۳ـ به واسطه‌ی رفتن به حج مجبور نشود که کار حرامی را که اهمیتش در شرع از حج بیشتر است، انجام دهد، یا عمل واجبی را که از حج مهم تر است ترک نماید.

۴ـ مستطیع باشد، بنابراین مستطیع بودن به چند چیز است:

۱) توشه‌ی راه و چیزهایی را که بر حسب حالش در سفر به آن محتاج است که در جای خود مفصل گفته شده، و نیز مرکب سواری یا مالی که بتواند آنها را تهیه کند، داشته باشد.

۲) سلامت مزاج و توانایی بر رفتن به مکه و حج.

۳) در راه مانعی از رفتن نباشد و اگر راه بسته باشد، یا انسان بترسد که در راه جان یا عرض او از بین برود. یا مال او را ببرند، حج بر او واجب نیست، ولی اگر از راه دیگری بتواند برود، اگر چه دورتر باشد در صورتی که مشقت زیاد نداشته باشد و خیلی غیر متعارف نباشد، باید از آن راه برود.

۴) بقدر بجا آوردن اعمال حج وقت داشته باشد.

۵) مخارج کسانی را که خرجی آنان بر او واجب است، مثل زن و بچه و مخارج کسانی را که مردم خرجی دادن به آنها را لازم می‌شمارند، داشته باشد.

۶) بعد از برگشتن، کسب، یا زراعت، یا عایدی، ملک، یا راه دیگری برای معاش خود داشته باشد تا مجبور نشود به زحمت زندگی کند.

شرایط استطاعت

بر پایه فتواهای فقیهان، استطاعت در چهار زمینه مالی، امنیت، سلامت بدنی و زمان مطرح است و شرایط آن به شرح زیر است:

• فرد، توان مالی تأمین هزینه سفر حج را داشته باشد و بتواند تا زمانی که از حج برمی‌گردد مخارج خانواده‌اش و کسانی که تأمین هزینه زندگی‌شان بر عهده او است، فراهم کند. همچنین توانایی اداره زندگی‌اش را پس از بازگشت از حج داشته باشد.
• رفتن به مکه برای او ممکن باشد و خطری جانی، مالی یا آبرویی او را تهدید نکند.
• فرد از سلامت بدنی لازم برای سفر به مکه و به‌جای‌آوردن مناسک حج برخوردار باشد.
• زمان کافی برای رفتن به مکه و انجام حج وجود داشته باشد.

استطاعت زن

به فتوای فقیهانِ بیشتر مذاهب اهل سنت، استطاعت زن شرط دیگری هم دارد و آن این است که یکی از محارمش بتواند او را همراهی کند؛ اما فقیهان امامی همراهی محارم را شرط استطاعت زن نمی‌دانند