مادر امام صادق‌علیه‌السلام کیست؟

صبح روز جمعه ۱۷ ربیع الاول سال ۸۳ ه . ق، مدینه، چشم انتظار طلوع خورشیدی دیگر از سلاله پاک رسول اللّه صلی الله علیه و آله بود، تا با تجلی جمال آن مولود مبارک وضوی نور گرفته و چهره خویش را بار دیگر منور سازد. سرانجام خانه امامت و ولایت با میلاد فرخنده ششمین امام معصوم علیه السلام ، غرق شادی و سرور شد. ملائک مشتاقانه به استقبال و خوش آمدگویی از آن نوگل تازه شکفته به زمین آمدند و نرگس چشمان خود را میزبان قدوم مبارک آن عزیز بزرگوار کردند.

کنیه‌ مشهور امام صادق(ع)، ابوعبدالله (ناظر به دومین فرزندش عبدالله افطح) است. با کنیه‌های ابواسماعیل (ناظر به فرزند ارشدش، اسماعیل) و ابوموسی (ناظر به دیگر فرزندش امام موسی کاظم(ع)) نیز از او نام برده‌اند.

مشهورترین لقب او «صادق» است. برطبق روایتی، پیامبر اسلام(ص) این لقب را به او داده است تا از جعفر کذاب تمایز یابد؛ اما برخی گفته‌اند امام صادق(ع) به جهت پرهیز از شرکت در قیام‌های عصر خود، صادق لقب گرفته است؛ چراکه در آن زمان به کسی که مردم را گرد خود جمع و به قیام برضد حکومت تحریک می‌کرد، کذّاب (دروغگو) می‌گفتند. در همان دوران ائمه این لقب برای امام صادق(ع) به کار می‌رفته است.

مادر امام صادق‌علیه‌السلام کیست؟

مادر امام صادق‌علیه‌السلام ام‌فروه بودند نه همسر ایشان، ام‌فروه همسر امام محمدباقر(ع) می‌باشند.مادر امام جعفر صادق‌علیه السلام بانویی بزرگوار به نام «فاطمه بنت قاسم» که گاهی اورا قریبه می‌خواندند، کنیه‌اش «امّ فروه» بود. مادر امام صادق علیه السلام آنچنان مکرّمه و پرهیبت بود که گاهی امام را «ابن المکرّمه» می نامیدند. تاریخ اورا زنی فاضله، مؤمنه، عفیفه وباعصمت وشرافت معرفی می‌کند «امّ فروه» زنی به شدت باحیا بود از این بانو احادیث زیادی از زبان امام سجاد و امام باقر علیهماالسلام روایت شده است. پدرشان، قاسم بن محمد از ثقات ومعتمدان امام علی بن الحسین (علیهماالسلام) وازفقهای شیعه مذهب مدینه بود.

پدربزرگ ام‌فروه محمدبن ابوبکر ، با اینکه از فرزندان ابوبکر است ولی در کودکی در پی وفات پدرش و ازدواج مادرش(اسماءبنت عمیس) با حضرت علی (ع) به خانه امام علی منتقل شده و در کنار فرزندان امیرمومنان(ع) تربیت و بزرگ شده که از شیعیان و فدائیان خاص آن حضرت بود، بین او و امام محبت دوجانبه وجود داشت و امام او را فرزند خویش می‌خواند. جایگاه او در نزد امام علی(ع) را هم‌سنگ جایگاه ابوذر در نزد پیامبر(ص) دانسته‌اند.

او از مخالفان برجسته عملکرد خلیفه سوم به شمار می‌آمد. در جنگ‌های جمل و صفین فرماندهی بخشی از سپاه امام را به عهده داشت. منابع حدیثی و تاریخی شخصیت او را ستوده‌اند.در نهایت در مصر در جریان حمله سپاه شام به مصر هنگامی که از جانب امام‌علی (ع) والی آنجا بود به دست نیروهای معاویه به شهادت رسید.

نام گذاری امام ششم علیه السلام

در برخی نوشته ها انتخاب لقب امام ششم علیه السلام را به پیامبر صلی الله علیه و آله نسبت می دهند، چنان چه در کتاب علل الشرائع از قول پیامبر صلی الله علیه و آله آمده است: «به هنگامی که پسرم، جعفر بن محمّد به دنیا آمد او را صادق علیه السلام بخوانید برای این که در تداوم امامت، فرزندی به دنیا می آید که به همین اسم (جعفر) نامیده می شود [و] بدون حقی ادعای امامت می کند و او را جعفر کذاب می نامند». صادق، همچنین نام نهری است در بهشت، چرا که وجود برکت امام صادق علیه السلام نیز همچون آبشار زلال نهر بهشت، حیات بخش و پرثمر است.

عظمت علمی امام صادق علیه السلام

دوران سی و چهار ساله امامت امام صادق علیه السلام ، عصر شکوفایی معارف اهل بیت علیهم السلام بود. آن حضرت در این دوران از درگیری بنی امیه و بنی عباس و اشتغال آن ها به خودشان استفاده کرده و با توجه به نیاز شدید جامعه آن زمان و آماده بودن زمینه اجتماعی، با ایجاد یک حوزه وسیع علمی ودینی، به تربیت شاگردان بسیاری در زمینه های مختلف علمی و مذهبی پرداختند. عده شاگردان معروف ایشان را تا چهار هزار نفر و مجموع آن ها را تا ۱۲ هزار نفر هم نوشته اند. به این ترتیب آن حضرت ضمن مبارزه با شبهات مسموم بدعت گزاران، اسلام نام محمّدی را از زیر حجاب تیره و تار اسلام بنی امیه و بنی عباس بیرون آوردند.

ویژگی های اخلاقی امام صادق (ع)

 در منابع روایی در زمینه ویژگی‌های اخلاقی امام صادق(ع) گزارش‌هایی از زهد، انفاق، علم فراوان، عبادت بسیار و تلاوت قرآن آمده است. محمد بن طلحه امام صادق(ع) را از بزرگترین افراد اهل بیت، دارای علم فراوان، بسیار اهل عبادت و زهد و تلاوت قرآن توصیف کرده است. مالک بن انس از ائمه فقهی اهل سنت گفته است: «در مدتی که پیش امام صادق(ع) می‌رفته، همیشه او را در یکی از سه حالت نمازخواندن، روزه‌داری و ذکرگفتن دیده است».

به گزارش بحار الانوار، امام در پاسخ به درخواست فقیری، چهارصد درهم به او داد و چون سپاس‌گزاری او را دید، انگشترش را هم که ده هزار درهم می‌ارزید، به وی بخشید. روایت‌هایی نیز از انفاق‌های پنهانی امام صادق(ع) در دست است. به نوشته کتاب کافی، او شب‌ها مقداری نان و گوشت و پول در کیسه می‌ریخت و به صورت ناشناس به در خانه تهیدستان شهر می‌برد و میان آنها تقسیم می‌کرد. ابوجعفر خثعمی نقل کرده است که امام صادق(ع) کیسه پولی را به او داد و از او خواست آن را به فردی از بنی‌هاشم بدهد و نگوید که چه کسی آن را فرستاده است. به گفته خثعمی هنگامی که آن فرد پول را گرفت، برای فرستنده آن دعا کرد و گفت: «او همیشه برایش پول می‌فرستد؛ اما امام صادق(ع)، باوجود ثروتش چیزی به او نمی‌دهد

فرزندان امام صادق (ع)

از امام جعفر صادق(ع) هفت پسر و سه دختر بر جاى ماند که عبارتند از:

۱- اسماعیل معروف به اعرج که بزرگترین فرزند وی است. اسماعیل در زمان حیات حضرت از دنیا رفت. پس از شهادت حضرت صادق(ع) عده‌ ای از کج‌اندیشان به امامت اسماعیل و عده‌ای به امامت فرزند اسماعیل محمد پیوستند که آنان را اسماعیلیه می‌گویند.

۲- عبدالله بن افطح : وی همیشه با خواسته‌ های پدر مخالفت می‌کرد. بعد از پدر مدعی خلافت و امامت شد و جمعی نیز امامت وی را پذیرفتند که آنان را فطحیه می‌نامند. بعدها چون مردم ضعف علمی و عملی وی را مشاهده کردند از او برگشته و به امامت موسی بن جعفر روی آوردند.

۳- امام موسی کاظم(ع)

۴- اسحاق بن جعفر صادق(ع) شخص جلیل‌القدر و اهل فضل و تقوی بود و احادیث بسیاری نقل کرده است و به امامت برادرش موسی علیه ‌السلام قائل بود.

۵- محمد دیباج بن جعفرصادق(ع)

این شخص والا از شجاع‌ترین مردمان عصر خود بود و در تمام سال یک روز در میان روزه‌دار بود. در سال یکصد و نود و نه به مأمون عباسی به خاطر ظلم‌ها و حق‌کشی‌های وی خروج کرد و مأمون نیز یکی از سرداران سپاه خود به نام عیسی جلودی را با لشکری مجهز به جنگ وی فرستاد. در این جنگ سپاهیانش را فراری دادند و خود ایشان را نیز دستگیر کردند. وقتی که به مرز خراسان رسیدند در محلی به نام «فرقان چاپی» که امروزه معروف به لطف‌ آباد است دار فانی را وداع گفت.

۶- عباس بن جعفر صادق(ع) است که سید جلیل‌ القدر و دانشمند و فاضلی بوده است.

۷- علی بن جعفر(ع) شخص کثیر الفضل و پرهیزگار و صاحب عقیده صادق بود. این بزرگوار تحت تربیت برادرش حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام به مقامات عالی علمی و عملی نایل شد.

 دختران امام صادق(ع):

۱- ام فروه که همنام مادرش بود. این ام فروه عروس زید بن علی بن الحسین بود.

۲- اسماء

۳- فاطمه